Tôi vừa đọc được một bài viết hay của Yuval Noah Harari - “The World After Coronavirus” - về thế giới sau cơn đại dịch Corona. Yuval Noah Harari là tác giả của cuốn sách nổi tiếng Sapiens: A Brief History of Humankind (Lược sử loài người). Ông là một sử gia, với lối viết sử đặc biệt.
Harari viết về một thế giới hậu Corona, và những quyết định của chúng ta hôm nay sẽ thay đổi cuộc sống tương lai ra sao. Ông nói đến quyền con người và quyền riêng tư, đến sự giám sát công dân của chính quyền, đến kết quả và hậu quả của nó hôm nay và tương lai.
Ông kêu gọi thế giới chung tay đẩy lùi dịch bệnh.
Khi đại dịch xảy ra, mỗi cá nhân và các chính phủ phải đối mặt với những xung đột, những chọn lựa - chọn lựa giữa một xã hội bị giám sát dưới gọng kìm toàn trị nhưng an toàn, hay tôn trọng quyền công dân nhưng kém an toàn, chọn lựa giữa việc đóng cửa quốc gia để chống dịch, hay chung tay toàn cầu để đẩy lùi đại dịch.
Khi đại dịch xảy ra, nhiều việc được quyết định nhanh chóng, vì chúng ta không có một lựa chọn khác. Tiến trình lịch sử sẽ được đẩy nhanh chóng mặt, và những điều tưởng là không thể, như việc đóng cửa hoàn toàn một nền kinh tế hay yêu cầu mọi người ở nhà trong nhiều ngày… giờ đang diễn ra. Chúng ta học được điều gì từ những kinh nghiệm mới này? Những quyết định chóng vánh này sẽ ảnh hưởng gì đến tương lai? Chúng giúp gì cho tương lai?
Khi đại dịch xảy ra, nhiều chính phủ sẽ đưa ra những biện pháp mạnh để giám sát công dân. Công nghệ hiện đại giúp chính quyền dễ dàng làm điều đó. Dựa vào internet và mạng di động, các chính phủ có thể biết được công dân đang làm gì, ở đâu. Họ sẽ dán nhãn hiệu “vì sự an toàn của công dân” để theo dõi công dân.
Trong bài, Harari chọn chữ rất hay, over the skin surveillance và under the skin surveillance
Over the skin surveillance hay tạm dịch là sự giám sát ngoài da, là việc chính phủ giám sát công dân đang ở đâu, xem gì, mua gì qua những hoạt động của họ trên internet — điều mà các công ty công nghệ và chính phủ đang làm.
Under the skin surveillance hay tạm dịch là sự giám sát dưới da là việc chính phủ giám sát thân nhiệt, huyết áp, nhịp tim (và nhiều thứ khác nữa) để phát hiện người bệnh, cách ly và phòng chống lây lan.
Những giám sát này đã và đang xảy ra ở Trung Quốc. Và việc theo dõi này sẽ còn tiếp tục sau khi đại dịch đã được đẩy lùi. Nó không chỉ xảy ra ở Trung Quốc. Nó trở thành một công cụ mới của chính quyền. Điều đáng sợ là nó có thể trở thành điều bình thường trong đời sống. Điều gì sẽ xảy ra khi chính quyền biết được những gì riêng tư nhất của mỗi cá nhân?
Khi đại dịch xảy ra, niềm tin bị thách thức. Làm thế nào để chúng ta tạo lại niềm tin? Làm thế nào để chúng ta biết được những con số là thật? Làm thế nào để chúng ta bỏ qua những đấu đá chính trị, loại bỏ những tin tức dối trá tràn lan và tập trung vào những tin tức khoa học có giá trị, vào những dữ liệu thật, những kinh nghiệm thật để chung tay diệt đại dịch.
Đọc Harari cho chúng ta thấy một cái nhìn xa hơn về tương lai, về những quyền lực và kiểm soát vô hình đang diễn ra. Đó là con dao hai lưỡi. Nó được dùng để bảo vệ chúng ta, hay để xâm phạm vào những quyền riêng tư nhất?
Những quốc gia độc tài sẽ siết chặt sự giám sát và xâm phạm quyền riêng tư. Còn những quốc gia dân chủ thì sao? Tôi vẫn tin "giám sát dưới da" sẽ không xảy ra ở những nước dân chủ, và tôi tin sự trưởng thành trong nhận thức của công dân ở những nước tự do sẽ giúp thế giới tìm được một câu trả lời cho giới hạn của sự an toàn và quyền cá nhân. Nhưng chúng ta cần Harari, và những tiếng nói tương tự - đó là bức tường phòng thủ đầu tiên trước khi con người bị tước đi những quyền cơ bản nhất.
Vào thế kỷ 19, Ignaz Philipp Semmelweis, một bác sĩ người Hungary đã khám phá ra việc rửa tay bằng xà phòng là một thói quen nhỏ của y bác sĩ nhưng có thể cứu sống hàng triệu người. Ông dùng cả đời mình để truyền bá cho niềm tin đó, và nó cuối cùng được chấp nhận. Thói quen đó dần dà đi vào đời sống thường nhật của chúng ta. Sau cơn đại dịch này, liệu sẽ có một số thói quen mới được hình thành? Và những thói quen mới sẽ giúp gì cho chúng ta trong tương lai?
Chúng ta sẽ đi qua đại dịch, và sống trong một thế giới tốt hơn.
---
